Słownik gwary woli rzędzińskiej

Za pomoc w powstaniu słownika dziękuję: J. Lazarowiczowi, M. Ziarko, K. Mróz i J. Kluzie. Przepraszam za wszelkie zauważone niedociągnięcia i liczę na wyrozumiałość rodowitych mieszkańców Woli, a także specjalistów w zakresie dialektologii, tym bardziej że wciąż staram się pogłębiać swoją wiedzę o gwarach, jeśli nadarza się tylko ku temu okazja.
W kwietniu 2011 r. miałem przyjemność i zaszczyt uczestniczyć w warsztatach dialektologicznych organizowanych przez Instytut Języka Polskiego PAN w Krakowie pt., Gwara w szkole – jak i w jakim celu integrować zagadnienia językoznawcze z programem nauczania. Całodzienne spotkanie prowadzone przez pracowników Zakładu Dialektologii IJP PAN, prof. J. Reichana, doc. dr hab. J. Wronicz, dr hab. R. Kucharzyk, mgr E. Grześkiewicz i mgr E. Popławskiego dotyczyło między innymi podstaw teoretycznych dialektologii, różnic terminologicznych między dialektem a gwarą, ich miejsca wśród odmian języka polskiego, przyczyn zaniku gwar, podstawowych słowników i atlasów gwarowych.
Bardzo ciekawie przedstawiono relacje między kulturą ludową, gwarą, a popkulturą i kulturą alternatywną. Wiele wniosła również dyskusja na temat obecności gwar i dialektów w podstawie programowej oraz kwestii związanych z realizacją tych treści na lekcji. Interesujący był również wykład na temat świadomości językowej mieszkańców wsi.
Omówiono także zróżnicowanie gwar małopolskich, zaprezentowano liczący prawie 250 tys. haseł katalog SGP, najważniejsze słowniki i atlasy gwarowe, a na ich tle próbowano umieścić nienaukowe słowniki gwarowe. Tworzenie tych ostatnich przedstawiono od strony metodologicznej, szczególnie jako formę pracy z młodzieżą. Z kolei podczas pracy z tekstem gwarowym i stylizowanym na gwarę można było się sprawdzić w metodach odróżniania jednego i drugiego sposobu ukształtowania tekstu.
Przede wszystkim uczestnicy, wśród nich ja, mieli unikalną możliwość kontaktu z autorytetami w dziedzinie gwar, autorami wielu publikacji z dziedziny dialektologii, co było wartością samą w sobie. Zdobyta wiedza i umiejętności praktyczne na pewno znajdują przełożenie na jakość i zawartość tworzonego wokabularza.

Jednocześnie informuję, że żadna część słownika nie może być wykorzystywana bez mojej zgody!

©MG 2003-2022

Ostatnia aktualizacja słownika: 03.02.2022 r. (dodane słowo: giebnąć)

W chwili obecnej słownik zawiera ponad 300 haseł

Zainteresowanych dialektologią odsyłam do strony:

Wybierz literę alfabetu:

—a—
—b—
—c—
—d—
—e—
—f—
—g—
—h—
—i—
—j—
—k—
—l—
—ł—
—m—
—n—
—o—
—p—
—r—
—s—
—ś—
—t—
—u—
—w—
—z—
—ź—
—ż—

—a—

ancych(k)rys(t) – gagatek, niemożliwiec: Ten chłopok to przeancych(k)rys(t).

—b—

bandzioch – obfity brzuch: Ale mu bandzioch wywalyło!

barkoty – samoloty szturmowe, tzw. „sztukasy” podczas II wojny światowej: Zawsze jak barkoty nisko leciały, mama kozywała nam sie do chołpy chować!

bida – bieda; zła pogoda: 1. W chołpie bida, że aż piscy. 2. Tako bida na polu, że psa wygonić żal.

bławatek – roślina o fioletowym kwiecie; chaber: Dziecka narobiły bukietów z bławatków.

bojący – płochliwy, strachliwy: Nie być taki bojoncy. Ni ma sie czego boć!

bojcyć – plotkować, obmawiać, brać kogoś na języki: Ide na chołpy troche pobojcyć.

bojka – 1. plotka: Ona tylko bojki roznosi po wsi. 2. plotkara. >>> bojcora.

bojcora – plotkarka: Ni ma wienkszy bojcory niż ona.

bojok – tchórz: Aleś jes bojok, wody sie boisz.

bo(i)jsko – centralny, ubity plac ziemi w stodole >>>na bo(i)jsku – w stodole: Poszukej tych nowych wideł na bojsku!

bo(i)jsko sportowe – stadion piłkarski: Wypadek był obok bojska sportowego (przymiotnik „sportowe” eksponowany w języku starszych mieszkańców).

bratusiowo – szwagierka, żona brata: Ta twoja bratusiowo to straszno zołza

brytfanka – tacka do wypieków: Zjod cało brytfanke makowca za jednym posiedzeniem.

bucok – gruby kij bukowy: Weź bucoka i przegon tego kundla.

burcok – duży kamień: Trza wzionć ten burcok spod nog, bo zawadzo droge.

byco(u)r – rosły mężczyzna o atletycznej budowie ciała: Był taki lichutki, a wyrós z niego taki bycur!

bylyna (bylina) – łodygi, badyle: Szli my na przeprostki przez te byline, co to rośnie koło gościńca.

—c—

caluśko – cała: Caluśko noc psy wyły.

chapsno(ą)ć – schwycić, porwać: Każdy chapsnół co lepszy kawołek pola.

charyźma – dyscyplina, posłuch: On ci teroz w takiej charyźmie jest, że wie, że ma nie pójść.

che – co: Che? Do mnie godosz?

chet (tam) – daleko, w dali: Jego płole jest chet tam w stronę Lipia.

chliwek – mały chlew: Na wiosne trza by pobiałkować chliwek.

chmurać się – chmurzyć się: Cosik sie chmuro, jutro pewnie bedzie dyszcz.

choć(dź)jaki – przeróżny, różnorodny; byle jaki: Jakie mosz japka? A chodźjakie: renety, jonatany, do wyboru, do koloru.

chojara – gałązka drzewa iglastego: Widziłem jo, jak z jaką chojarą po cmentarzu lotała.

chrobok – owad, „robak”: Paskudny chrobok siedzioł dzisiej rano w zlewie.

chroboczny – robaczywy: Nie jidz tych śliwek – chroboczne!

chroboczyć – szurać, tłuc się, np. na strychu, w stodole: Jo właœnie słyszoł, że tam cosik chroboczy, alem nie patrzył.

chytać – chwytać, łapać: On żadny roboty sie nie chyci.

ciarachy – drobiazgi, drobinki, okruszki, śmieci, paprochy; wiórki w herbacie: Posprzontej te ciarachy w kredensie.

ciućpajs – krem, mieszanka, np. majonezu, musztardy, buraczków…: Aleś zrobił ciućpajs, jo bym tego nie zjod.

ciupać – rąbać, karczować, pielić: Drzewa ni ma wiele, powoli idzie sciupać.

ckliwić – łaskotać: Aleś go pockliwił to gadko.

ckliwki – łaskotki: Mos ckliwki?

conić (się) – pysznić się, chwalić, cenić >>>nie cojń się – nie ceń się, nie nadymaj się i zrób coś (nie rób fochów, nie daj się prosić o zrobienie czegoś)

copa – osoba nierozgranięta, apatyczna w zwrocie: „siedzieć jak copa”: Nie sidź jak copa, rusz się na pole!

cosik – coś: Cosik mnie w krzyzu łamie.

cudować – piętrzyć trudności, szukać wymówki, kobinować: Nie cuduj, dasz se rade.

cumel – smoczek dla dziecka: Przemyj cumel, bo spod na ziemie.

cupi(e)ć – drzemać na siedząco, siedzieć apatycznie >>>przycupnąć – usiąść skromnie na skraju krzesła: Cupis i cupis zamiast sie kłaść do łóżka.

cycać (cyckać) – ssać: Wej se pastylke do cyckanio.

cyjsik – czyjś: Cyjsik on jest, ale nie pamientom cyj.

cyrkulotka, cyrkulorka – cerkulatka, piła tarczowa: Włoncz cyrkulotke, to przed obiodem wszystko zeżniemy.

cernica – czarny owoc przydrożny; jeżyna: Ni ma jak te cernice koło lasu.

czoska – cienki kawałek, odprysk drewna: Nazbirej troche czosek na rozpołke.

—d—

despecić – robić na złość, psocić: Nie despeć, bo dostanies smary.

despetnik – psotnik, złośliwiec: Ten ji mały to strasny despetnik.

despetny – złośliwy, nieusłuchliwy: Jasiek to strasnie despetny chłopok.

do cna – całokowicie, zupelnie, do końca: Wylyj do cna, ni ma co zostawiać.

drypcić – niecierpliwić się, drobić kroki: Siednij se, drypcis i drypcis w kółko.

dychnąć – oddychnąć sobie, odpocząć: Ide do cienia se troche dychnąć.

dymniok – przetak, sito drewniane do siania zboża: Weź dymniok, trza przesiać przed młynem.

dyrdy w – biegiem prędko, szybko: Bierz się do roboty i to w dyrdy

dyrdykółko – ironicznie: samochód: Zajechoł do kościoła dyrdykółkiem i szpanuje.

dziada, dziadyga, dziadarajza – niedojda, człowiek mało rozgarnięty; obdartus: Ni ma co czekać, nim ta dziadarajza sie pozbiro.

dzia(o)dy – strzałki z traw wbijające się w ubranie: Jak my były małe, rzucalimy sie dziodami w polu.

dziecka – dzieci: Dziecka ido po kolendzie.

dzieża, dźiżka – pojemnik do wyrabiania chleba: Nasyp mąki do dziżki, bedziem robili chlyp.

dziołcha – dziewczyna: Hanka to najpiekniejszo dziołcha w cały wsi.

dzwonniki – ministranci: Nie zamykej bramy. Dzwonniki bedo przed ksiendzem szły.

—f—

farfocle – odpadki, resztki: Żeby barszcz był dobry, trza odcedzić farfocle.

faszyna – wiklina: Faszynowo mietła.

fes(t) – mocno, y: Uderzył sie fes. Fes chłop z niego.

fifok – cwaniak: Taki z niego fifok, a jak przydzie co do czego, to go ni ma.

fifokować – cwaniakować: Nie fifokuj (jako przestroga przed popisywaniem się).

fiścipołek/fiścipoł – osobnik lub przedmiot obdarty, szczupły, marnej postury, energiczny: Choś tu fiścipołku! (czule do kota przed nakarmieniem)

fiurgać – latać: Na odpuście wiater koło kościoła duł, że ino wszystko fiurgało.

flogać – brudzić, paprać: Nie lyź przez to błoto, bo się cały uflogosz.>>>uflogać (uf(l)ajdać) – ubrudzić: Uflogoł (ufajdoł) sie popachy przy tym traktorze.

flua – brudas: ten pies to straszno flua, cały czas ubabrany/upaprany.

forna – podekscytowana: Taka forna, że od rana przy drzwiach stoi i czeka, żeby na pole iść.

fuceć – dyszeć, gniewać się: Musze do domu isc, bo stara bedzie fucała.

(p)fulary(u)s – portmonetka, potrfel: Wyjełem piniondze z pularysa.

futrować – karmić, tuczyć inwentarz: Ten gospodorz dobrze gady futruje to i tuste.

—g—

gad, gadzina (z uczuciem)– zwierzę, zwłaszcza domowe: 1. Trza gady nakarmić. 2. Bidno gadzina sie umęcy w upale.

giebnąć – ukraść, podebrać: Ktoś mu rower spod sklepu giebnął.

glancpapier – papier ścierny: ???

gme(y)rać – grzebać, szukać: Gmyroł po gaciach, aż na koniec nazloz pularys.

gnieciuch – flegmatyk, >>>mękol

goro(u)nc – upał, zaduch, skwar: Na polu gorónc, ze az starch.

grajdo(a)ć się – nie móc się wybrać: Zbirej sie w koncu, bo sie wygrajdoć ni mozesz.

grandziok(-orz) – urwis, despetnik: To ci grandziok, znowu okno zbił.

graślawy – krzywy, wykrzywiony, pokraczny >>>graślawe ręce -lewe ręce: 1. Nogi mosz graślawe, jakby ci na beczce prostowali. 2. On mo graślawe rence, żadny korzyści z jego roboty ni ma.

graślok – człowiek niezdarny, nieporadny: Straszny graślok z tego Jaśka, znowu popsuł cało robote.

gudzia – świnia: Gudzia sie drze, trza ji dać zryć.

gwołtować – rozpaczać, nalegać na coś gwałtownie: Nie gwłołtuj kobito, i tak nic nie bedzie szybci.

—h—

habeta – pogardliwie o zwierzęciu, np. krowie, kobyle; również osobie:  Nastąp się habeto!

hadziajstwo – coś niepotrzebnego, kiepskiego, zawodnego; dziadostwo: Wredne hadziajstwo, ciągle sie psuje!

hajcować – palić dużym ogniem: W piecu sie hajcuje jak talala – zimy nie cuć.

hajneli – tam: ???

halkirz – druga izba w domu, spyialnia: Poszukej na psysze w halkirzu. >>>psycha – szafka z lustrem: Poszukej na psysze w halkirzu.

halsztuk – obroża dla psa, uwięź: Trza psa wziąć na halsztuk, bo nie wejdo.

haltować – zatrzymywać: Spóźnił żem sie na przystanek i żem musioł autobus haltować.

haratać – robić coś z zawziętością, „mechanicznie”: Za pół dnia naharatała 10 łubjanek malin.

harnasić się – użerać się, borykać z czymś: Co ona sie łoharnasi z tym swoim chłopem.

haw, hawo, hawoli! – tutaj: ???

hetta – polecenie skrętu w prawo dla konia: Hetta!

hobiele – chwasty, krzaki, badyle: W ogródku pełno hobieli narosło.

hojco – choć co, różności: Hojco mógbym powiedzieć, ale pło co?

hulać – tańczyć, bawić się na zabawie, weselu: Ale my sie wyhulali na tym weselisku.

husiać – huśtać, kołysać dziecko: Pohusiej go troche na huśtwace.

huśtać się – żyć rozrzutnie: Huśto sie za czyje piniondze.

—i—

ino – tylko: Inoście wyszli, oni jus byli.

insy – inny: Insy piły ni mom.

—j—

japa – (z pogardą) buzia, usta: Stul japę!

jupa – stara kurtka, płaszcz roboczy, przeciwdeszczowy: Narzuć se jaką jupę, bo umokniesz.

juzyna – podwieczorek: Pomożesz mi juzyne narychtować?

—k—

kabot – katana,żakiet, okrycie wierzchnie: Załóż jaki kabot, dyszcz idzie.

kawęcyć – skrażyć się na zdrowie, kwękać: Chłodzi ino i kawency.

kater – katar: Dzieci katry oboje majo.

kej – gdzie: ???

kejsik – gdzieś: ???

kidać – chlapać, kapać: Patrz co robisz, bo sie cały okidosz.

kiedysik – kiedyś: Kiedysik było inacy.

kielo – wiele, ile, tyle: ???

kiela co – tyle co: ???

kimać – drzemać: Po obiedzie trza sie trochu skimnąć.

kłapać – mówić dużo: Kłapie tak, że mu sie wcale japa nie zamyko.

kłapciaty – mający odstające uszy: Pikny chopok ino trochu kłapciaty.

kokosić się – wiercić się, ruszać nerwowo: Nie kokoś sie, ino siondź na tyłku.

kolać – kiełkować; kłuć: 1. Ząbek jej sie kole i nie może sie wykolać. 2. Dziadziu się nie ogolił, dziadziu kole.

kolok(i) – kolec(e); ktoś w nieprzystępny, nie w humorze: 1. Pełno koloków nawbiłało mi sie w spodnie. 2.Nie godej do ni, straszny dziś kolok.

komyśnioki – duże, brudne, robocze buty: Zdym te komyśnioki, nim wlyziesz na dywan.

kopić – formować siano w kopki: Możno by jus skopić, gdyby nie dyszcz.

kómora – spiżarnia: Przyniś ogórki z kómory.

kramarzyć się – nie móc się wybrać: Ale sie kramarzysz jak na odpust.

krązać kapustę – szatkować kapustę: Jutro z rana bedziemy krązać kapuste.

krypcie – stare, zdezelowane buty: Zdym te krypcie, bo wstyd.

krzyceć – płakać: Szkoda krzyceć, było minęło.

krzypać – kaszleć: Nie bede pić zimnego, bo cosik krzypie.

ktosik – ktoś: Ktosik był, bo psy szczekajo.

kurzenice(a) – odchody kur: Na bujny zarost najlepi smarować kurzenicami (powiedzenie kierowane do gołowąsów).

kuśnąć – przegryźć coś: Kuśnąłby co, jest obiad?.

—l—

laptać – mówić od rzeczy: Lapto co ji ślina na jenzyk przynieisie. >>>wylaptać – wygadać się przypadkiem, zdradzić tajemnicę: Nic ji nie godej, bo pódzie i wszystko po wsi wylapto.

lapta – osoba niegodna zaufania, niedotrzymująca tajemnicy: Tej lapcie juz nigdy nic nie powim.

lejba(y) (raczej w l. mn.)- luźne ubrania (na deszcz?): Załóż se co, w piwnicy są jakie lejby.

ly(e)gnąć, ly(e)gać – położyć się, kłaść się: Musze se lygnąć, bom zesłab.

—ł—

(ł)ujskiego roku – tamtego, zeszłego roku: Łujskiego roku na Wigilie śnig był.

—m—

ma(o)lta – zaprawa murarska: Cienzko robote mioł – na budowie molte nosił.

mamrać, mamrotać – mówić niewyraźnie: Mów wyraźnie. Mamroces cosik do siebie.

maślok – człowiek powolny, flegmatyk: Z tym maślokiem to łatwo nie pódzie.

mem(e)lok – człowiek niezdecydowany, powolny, ale i o nieprzyjemnej aparycji, odpychający: …to sie nie doczekosz, wisz, jaki to memlok.

mękol – człowiek, któremu wszystko ciężko przychodzi, maruda; nudziarz: Ale z niego mękol, trza mieć końskie zdrowie do niego. >>>gnieciuch – flegmatyk, mękol

mękolić – męczyć, nudzić, wykonywać coś opieszale: W końcu wymękolił te łopate do śnigu.

miglanc – cwaniak; sprytny (malec): Ten mały to jest prze miglanc

myjok – 1. ścierka kuchenna, myjak: Nie widziołeś myjoka? Dziesik sie zapodzioł, a gary trza myć. 2. oportunista, człowiek bez honoru, który zrobi wszystko dla osiągnięcia celu: To taki myjok, co się wszędzie pcho.

mysio(u)r – zwierzę ryjące w ogródku pod powierzchnią ziemi (nornica? często też kret?): Mysio(u)r przyloz i wszystko potracił.

—n—

na bojisku – w stodole: Popatrz no na bojsku, czy tam ni ma ty łopaty. >>>bojsko – centralny, ubity plac ziemi w stodole

nabałachutany – ubrany grubo: Coś taki nabałachutany, jakby czterdzieści stopni mrozu było?

nachapać (się) – wzbogacić się: Z komuny sie nachapał to i bidny nie jes

na chyb(p)cika – szybko, pośpiesznie: Instalacje na chypcika robili, a tera światła ni ma.

naćkać się – najeść się obficie, do syta; nażreć się: Nie jidz ty kromki, bo sie naćkos przed obiodem!

najsompierw – na samym początku: Najsopierw trza brytfanke smalcem natrzyć.

nakas(t)lik – mała szafka z psychą lub np. przy łóżku: Położyłem okulory na nakasliku i ni moge naleść. >>>psycha – szafka z lustrem: Poszukej na psysze w halkirzu.

namanić – nadarzyć się, wpaść w ręce: Niech sie ino okazja namani to zaroz kupie auto.

na przeprostki – na skróty, na przełaj: Idę na przeprostki przez tory do lasu

naserfajku – do niczego, na straty w odniesieniu do jakiejś nieudanej rzeczy: A naserfajku z piniondzmi, niech strace.

nasermater – do niczego, na straty w odniesieniu do jakiejś nieudanej rzeczy: A nasermater z piniondzmi, niech strace.

nastąpić się – posunąć się (polecenie do bydła): Nastąp sie!

naści – masz: Naści kromke z cukrem.

na śluf(b)anku – spać na ślufanku, na meblu drewnianym do siedzenia i spania, wysłanym słomą, składanym i rozkładanym: Rozłóz mi spanie na ślufanku.

nazad – z powrotem: Tak sie wścik, że lotoł koło budy w te i nazad.

ne – masz, trzymaj,weź: Ne. (zwykle samodzielnie)

niecka – naczynie do parzenia świń po ubiciu: Dej niecke bedziemy parzyć.

nie cojń się – nie ceń się, nie nadymaj się i zrób coś (nie rób fochów, nie daj się prosić o zrobienie czegoś) >>>conić (się) – pysznić się, chwalić, cenić

nie widzieć się – coś wydaje się nieprawdopodobne, nie podoba się: 1. Coś mi sie nie widzi, żeby to była prowda. 2. Nie widzi mi sie ten chłopok.

niegramotny – niepozbierany, niezaradny: On taki niegramotny, że każdy jeden go oszuko.

niemrawy – niedoprawiony, nieostry: Coś ta kapucha niemrawa, trza by doprawić.

niepogodany – nierozmowny, milczek: Ten szwiagier taki niepogodany, nie było do kogo gęby otworzyć.

nieusłuchliwy – nieposłuszny: Krzyż pański z tym chłopokiem, taki nieusłuchliwy.

nikej – nigdzie: Nikej nie moge naleść gazety.

—o—

obraźliwy – obrażalski: Myślołby kto, żeś ty taki obraźliwy.

odeprzeć – otworzyć: Odeprzyj drzwi, cosik duszno.

odjarzyć się – orzeźwić się; napić się czegoś orzeźwiającego: Trza się odjarzyć, dej wody.>>>=okrzysić

okidać – oblać, ochalpać: Jidz wolni, bo sie cały okidosz.

okidany – ochlapany: Fartuch oddoł, ale cały okidany.

okrzysić się – orzeźwić się: Alem się okrzysił tom wodą >>>=odjarzyć się

omamlać – obślinić: Nie pokazuj ji nic do żarcia, bo zaroz wszystko omamlo. >>>=wymamlać

(u)orcyk – gbur, nieokrzesaniec, cham, prostak: Taki (u)orcyk z niego, że ani me, ani be nie powi tylko sie pcho do ławki.

ordnu(n)k – porządek: W szopie lubioł mieć ordnuk.

ozuwać – ubierać buty: Czekej jus ide ino sie ozuje. >>>zzuwać, wyzuwać – zdejmować buty: Nie zzuwej butów, nie trza.

—p—

paproc – człowiek niechlujnie wykonujący pracę; zacznie i nie skończy: Jego nie bierz do roboty – to paproc.

paryja(o) – wąwóz, jar: Dawni śmieci wywalało sie w paryjo.

pelętać się – plątać się, snuć się: Weź sie do jakiś roboty, bo sie pelentosz jak smród po gaciach.

piecoch – nierób, piecuch: Trza sie do roboty brać, a nie siedzieć jak piecoch.

pierw – najpierw: Pierw trza zagotować, poźni otcedzić.

pitolić – mówić bzdury, koloryzować; grać fałszywie na instrumencie: 1. Nie wierz mu – on pitoli trzy po trzy. 2. Łorganista na sumie dziś strasnie pitolił.

plaskura – coś płaskiego, spłaszczonego, cienkiego: nie przygniatej tego andruta, bo straszno plaskura wyjdzie.

płachta – prześcieradło: Weź rozłóż świżo płachte, świenta ido.

podać się – być podobnym, wrodzić się: Mały sie do ojca podoł – cały tata.

podkładek – podkładane w kurniku jajko stymulujące wysiadywanie jaj przez kury: Trza zmienić podkładek, bo sie zrobił zopartek. >>> zopartek – zgnite, zepsute jajo: Trza zmienić podkładek, bo sie zrobił zopartek.

podsiebitka – deski w powale z drewna: Na wiosne trza zrobić podsiebitke, bo pełno ptoków ino sie nakoci.

pogodały – rozmowny: Jechałam z nio autobusem i cały cas gemba sie ji nie zamykała, bo ona tako pogodało jest, wisz jako ona jest.

poharowany – pokieraszowany, porysowany: Psy sie w nocy zarły, rano corny cały był poharowany.

poistny – syty: Nie bede jot obiadu, bo ta jajesznica była strasznie poistna.

pomstować – narzekać, bluźnić, wygrażać: Nie usuchniesz, a późni bedziesz pomstować.

pomyrdany – roztrzepany, roztargniony, działający bez namysłu: Ten nojmłodszy był najbardzi pomyrdany z rodziny.

pomyślunek – myślenie, zastanowienie: Bez żodnego pomyślunku sie do ty roboty zabirajo.

pozbyrcać – posprzątać: Trza troche w pokoju pozbyrcać, bo zaroz bedo.

pódź – chodź: Pódź no.

pó(ł)litrok – garnuszek półlitrowy: Weź w pólitroku ugotuj mlyko.

późni – później: Nie łusuchniesz, a późni bedziesz pomstować.

pr(l)asnąć – rzucić, strzelić o podłoże, uderzyć: Co to za bitka? Jeden prasnoł drugiego ło ziemie i tyle.

prepiteta – drobne przedmioty, narzędzia: Czekej, zrobi sie, tylko przyniese z chołpy swoje prepiteta.

przeinacyć – przekręcić: Jo godoł co innego, ino łona wszysko przeinacyła.

przeonacyć – pozbawić dziewictwa: ???

przewdziwać – przebierać: Musze sie przewdziać, bom sie spocił. >>>przywdziwać – ubierać: Przywdźij se cosik, bo zimno sie robi.

przezbywać się – spierać się, kłócić się, droczyć: Nie przezbywej sie ze mno, wim lepi.

przódy – przedtem: Przódy emerytura była wyższo.

przykrzyć się – dłużyć się, nudzić się: Gadziny żadny ni ma, to i mu sie samemu przykrzy.

przytrofek – późny, nieplanowany potomek: Zdarzył się taki przytrofek, oni dorosłe dzieci wsztkie majo.

przywdziwać – ubierać: Przywdźij se cosik, bo zimno sie robi. >>>przewdziwać – przebierać: Musze sie przewdziać, bom sie spocił.

przyzelić – przypalić: Cosik przyzeliłaś te naleśniki.

przyżynek (przyżyn) – człowiek nieobliczalny, mogący być przyczyną wstydu, np. dla rodziny: Oby sie jako tako ubroł, bo to taki przyżynek, że nigdy nic nie wiadomo.

psycha – szafka z lustrem: Poszukej na psysze w halkirzu. >>>halkirz – druga izba w domu, spyialnia: Poszukej na psysze w halkirzu. >>>nakas(t)lik – mała szafka z psychą lub np. przy łóżku: Położyłem okulory na nakasliku i ni moge naleść.

putynek – pojemnik do noszenia wody; prawie wiadro (pojemność), z uchwytem drewnianym z boku: Weź putynka, przyniś wody ze studni.

pucówa – mocne lanie: Zobaczys, ojciec z wywiadówki przydzie, to ci zrobi pucówe.

pychy – obfite policzki: Ale ci pychy urosły.

—r—

robotny – pracowity: Dobry chłopok: robotny i nie pije.

rogoc – belka z nabitymi popzeczkami służąca do kopienia siana: Wiosna idzie, trza rogoce wynaprawiać.

rombarbar – rabarbar: Robie kompot z rombarbaru.

rozbudrany – nieuporządkowany: Czemu to takie rozbudrane? Poskładej to!

rozmemłany – porozpinany, niedbale ubrany, wymięty: Coś taki rozmemłany jakbyś dopiro wstoł?

rozpołka – małe gałązki, deszczułki do rozpalania ognia: Dej rozpołke – zapalimy w piecu.

rupie – tylko w zwrocie: rupie w pupie: Ch(ł)opok, ch(ł)opok, uspokuj sie! Cosik ci chyba rupie w pupie.

rychtować – przygotowywać: Co rychtujesz na obiod?

rychtyk – dokładnie, akurat: No oko wszystko pomierzył rychtyk.

rzegotać – grzechotać, dzwonić: Idź popatrz, co tak rzegocze przy rynnie.

rzezok – mężczyzna słusznej postury, czerstwy: Taki był rzezok, a zmar tak nagle.

rzos – orzeźwienie, pokrzepienie: Dodej se soku bedzie lepszy rzos.

—s—

sadzeniok – ziemniak do sadzenia: Trza przebrać sadzenioki na sadzenie.

saszyna – liście roślin bagienno-stawowych podobnych do lilii: Na Zielone Świątki ubieromy chołpe saszyno.

sąsiek – paka na zboże, przegrody w stodole: W sąsieku trochu zboża jeszcze jest.

sęczek (sęk) – nie tylko 1. splątanie w pniu czy gałęzi drzewa; również 2. człowiek uparty, zawzięty, konfliktowy: Co za sęczek, nijak nie dogodzi mu.

siedzieć (z kimś) – mieszkać (z kimś): Ona z nim nie siedzi – wyniosła sie do teściów.

siulc – galareta z mięsa: Siulc sie nie udoł, bo mało żylatyny było.

siuter – żwir: Od gościńca wysypali nowy siuter, w zime bedzie lepi.

skocieć – spleśnieć, pokryć się puszkiem z nieświeżości: Zimioki w piwnicy mi skociały.

skrofy – zniszczone, śmierdzące buty: Wywol te skrofy do piwnicy, bo śmierdzo!

smentorz – cmentarz: Dawnom nie była na smentorzu, trza bedzie zaglondnąć.

smyśny – pomysłowy, mądry: Wcale smyśny z niego chłopok, nieźle to wykombinowoł.

spaczniok – dziwak, odmieniec: Wis, jakie one spacznioki są – nigdy im nie dogodzi.

sparować – połączyć w pary: Czekej, spraruje jeszcze skarpety i bede prasować.

spasiony (upasiony) – gruby, otyły: Ale on spasiony, dej mi spokój.

sprawić – zepsuć: Nowy rower, a jużeś go sprawił.

sprawić się – zachorować, przeziębić się: Przy tym kopaniu ogródku sie sprawiłam.

sprochać – zepsuć: Sprochołeś buty!

spyrka – słonina: Zjemy zurek ze spyrko.

spyrlać – oszczędzać, składać: Trza bedzie spyrlać na nowe meble, bo te juz so do nicego niepodobne.

sroc – ustęp: Dzie on poloz? Siedzi w srocu.

stajanie – duży kawał ziemi pod uprawę: Mo ze dwa stajania kukurydzy za torami.

stracić się – zgubić się: Był, ale dzieś sie stracił w łopcepiny.

stulać – zmyślać, pleść banialuki: Ale stulo, jak napity.

swarzyć (się) – krzyczeć, upominać; kłócić się: 1. Nie póde, bo mama bedzie swarzyć. 2. Nie swarz sie ze mno, starszym jest.

swaty, swatochy – rodzice zięcia lub synowej: W niedziele mają swaty do nas przyjść.

syc – skąpiec, sknera: Ten syc nawet spadłego japka podniś nie do.

sycowaty – skąpy,zachłanny: Nie być taki sycowaty, spóła!

szajury – gęste zarośla, krzaki: takie tam szaujry, że strach leźć.

szklić – podlizywać się: Ona szklić umi, ale on sie nie do omotać.

szkut – malec, mały chłopiec: Dopiro był taki szkut, a już mu sie wąs sypnoł.

sztychówka – prosta łopata do rycia ziemi: Trza kopać sztychówko, bo koparko tam nie wjedzie.

szumówka – łyżka cedzakowa: Szumówki ni ma, a pierogi trza wyjąć.

szurać – buntować się przeciw czemuś, wyrażać dezaprobatę: Chłopok gładki, chołpe mo, a ona ino szuro.

—ś—

śklonka – szklanka: Śklonka mlyka prosto od krowy kawołek syra – i śniodom.

ślipać – wytężać oczy: Kup se okulory do telewizora, bo śplipiesz a i tak nic nie widzis.

ślo(u)mpa – osoba odpychająca, niechlujna: Ta X… to tako ślo(u)mpa, że aż się niedobrze robi, jak w autobusie na nio patrzyć.

ślufać – siorbać: Nie ślufej ty zupy, bo nieładnie.

śluf(b)anek – mebel drewniany do siedzenia i spania, wysłany słomą, składany i rozkładany >>>na śluf(b)anku – spać na ślufanku, na meblu drewnianym do siedzenia i spania, wysłanym słomą, składanym i rozkładanym: Rozłóz mi spanie na ślufanku.

śniodać – jeść śniadanie: Śklonka mlyka prosto od krowy kawołek syra – i śniodom.

śpik – wyciek z nosa; cwany chłopiec: 1. Taki chojrok a śpik pod nosem. 2. Uważej na tego śpika, bo za grosz pomyślunku w głowie ni mo.

śturać – zaczepiać; grzebać; robić coś np. naprawiać: 1. Dałem mu po łbie, bo znów do mnie śturoł. 2. Co tak śturosz w ty szopie, skarbu szukosz? 3. Pośturoł, pośturoł i poszed, a zepsute dali jest.

śturmok – tępak: Taki śturmok był, że na samych dwójach jechoł.

świdrowaty – zezowaty: Nie patrz tak, bo będziesz świdrowaty.

—t—

tamok – tam: ???

tarasić – deptać, taranować: Starasił wozem kwiotki w ogródku.

toki – taczki: Weź toki i wywieź gnój ze stajni.

tolać się – tarzać się po ziemi: Psy zadowolone bo sie wytolały po ziemi.

tondrać – złorzeczyć, zrzędzić, narzekać: Trza iść do chołpy, bo stara znów bedzie tondrać.

troki – sznurki np. przy kalesonach: Wypadł z chołpy, nawet troków nie zdązył powiązać.

tryngiel – pieniądz: Daj tryngla!

trynkować – tynkować: Chołpa całkiem ładno, ale nie wytrynkowano.

trza – trzeba: Trza iść do kościoła, dziś świento.

turceć – turkotać; zrzędzić: 1. Cosik za bardzo turcy w sieckarni, jutro trza rozebrać i popatrzyć. 2. Ale ta jego baba ino turcy i turcy za uchem.

tyrpać – wstrząsać, szarpać: Wytyrpała go za ucho, myślisz, że pomogło? Dzie tam!

—u—

ubrać – nabrać: Ubierz se zupe.

ud(ł)ubać – wykopać trochę warzyw z ziemi, np. młodych ziemniaków: Ide udubać pare zimioków na obiod.

uflogać (uf(l)ajdać) – ubrudzić: Uflogoł (ufajdoł) sie popachy przy tym traktorze.>>>flogać – brudzić, paprać: Nie lyź przez to błoto, bo się cały uflogosz.

uflogany (uf(l)ajdany) – ubrudzony: Taki uflogany (ufajdany) był każdy po wykopkach, że cały do cebrzyka wchodził.

upaprać (się) – ubrudzić (się): Za godzine eś sie tak wypaproł?

utytlać (się) – ubrudzić (się): Sztuka sie tak utytlać bez roboty. >>>wytytlać (się) – wybrudzić (się): Sztuka sie tak wytytlać bez roboty.

—w—

w dyrdy – biegiem prędko, szybko: Bierz się do roboty i to w dyrdy

w te i nazad – tam i z powrotem: Tak sie wścik, że lotoł koło budy w te i nazad.

waserwaga – poziomica, waga: ???

wedle – koło, obok: On tam miszko wedle mlyczarni.

wi(e)cheć – zwitek słomy, czupiradło, dziewczyna lekkich obyczajów: 1. Trza będzie wiechciami obłożyć jabłonki na zime. 2. Z nij to jest niezły wiecheć…

wiele(a) – ile: Wiela to już lot jak ji ni ma?

wielgi – wielki: Wielgi chłop z ciebie wyrós.

wiśta – polecenie skrętu w lewo dla konia: Wiśta!

w(ł)óka – człowiek, kótry nie może usiedzieć w miejscu: Ta wóka ani chwili na tyłku nie siendzie, ino sie wóczy po wsi.

wrazić – włożyć, wściubić: Wraził mi cosik w gardło i badoł.

wrótnia – drzwi od stodoły: Odeprzyj wrótnie, trza wozem wjechać.

wtrynić – wetknąć, schować: Ty zawsze dziesik wtrynisz a poźni naleść ni możesz.

wycielonka (ocielonka) – świeżo ocielona krowa: Daje na razie siare, bo to ocielonka.

wydrzeźniać się – przedrzeźniać: Jak bedziesz sie tak wydrzyźnioł, to ci tak na gymbie zostanie.

wyduldać – wypić łapczywie dużymi łykami: Tak go suszyło, że wyduldoł cały gor kompotu.

wykopyrtnąć się – przewrócić się: Uważej, bo po rosie ślisko. Żebyś sie nie wykopyrtnoł!

wylaptać – wygadać się przypadkiem, zdradzić tajemnicę: Nic ji nie godej, bo pódzie i wszystko po wsi wylapto. >>>laptać – mówić od rzeczy: Lapto co ji ślina na jenzyk przynieisie.

wymamlać – obślinić >>>omamlać

wyprać – zbić: Znów po pijaku babe i teściowo wyproł.

wyrychtować (się) – wystroić się w odświętne ubranie, „zrobić się” (makijaż, uczesanie…); przygotować: 1. Wyrychtowała sie jak do kościoła, pewnie do miasta jedzie. 2. Wyrychtowoł grata i zaroz się kupiec naloz.

wyświchtany – wytarty, zużyty: Ma bidok ino jedno, wyświchtane ubranie.

wytytlać (się) – wybrudzić (się): Sztuka sie tak wytytlać bez roboty. >>>utytlać (się) -ubrudzić (się): Sztuka sie tak utytlać bez roboty.

—z—

zachamęcić – zawieruszyć, zgubić: Ktosik mi zachamęcił dwie łopaty z szopy.

zaprzeć – zamknąć: Zaprzyj dźwi, bo kot wlezie. >>>zawrzyć – zamknąć: Zawrzyj dźwi, bo zimno leci!

zastępować – przeszkadzać, zawadzać: Postaw na bojsku, nikomu nie bedzie zastępowoł.

z(o)awdy – zawsze: Zowdy na dyszcz mnie krzyże bolo.

zawrzyć – zamknąć: Zawrzyj dźwi, bo zimno leci! >>>zaprzeć – zamknąć: Zaprzyj dźwi, bo kot wlezie.

zechcyk – karciana gra w 66: Grosz w zechcyka?

zejrzeć – zobaczyć: Zejrzała jo z kuchni i zawołała do chołpy.

zeprzałe – o zgnitych warzywach i owocach: Miałam robić kompot, ale jabłka mi zeprzały.

zgniwać się – obrazić się: Zgniwały sie o gupote i tyle lot juz nie godajo.

zgodać się – zmówić się, porozumieć się: Zgodały sie, że majo działki wedle siebie.

zirać – zerkać, spoglądać, rzucać okiem: W kościele zamiast na ołtorz ziros ino na niego.

zmajstrować – zrobić coś; napsocić: Cóżeś taki grzecny, cosik żeś pewnie zmajstrowoł, che?

zmordować – wymęczyć coś, okupić coś dużym wysiłkiem: Ledwiem zmordowoł ten obiod.

znać – widać: Znać, że już dzień duższy.

zogówek – poduszka: Ułóż zogówki na ślufanku. >>>na śluf(b)anku – spać na ślufanku, na meblu drewnianym do siedzenia i spania, wysłanym słomą, składanym i rozkładanym: Rozłóz mi spanie na ślufanku.

zojdki – resztki: Wyrzuć te zojdki psu do miski.

zopartek – zgnite, zepsute jajo: Trza zmienić podkładek, bo sie zrobił zopartek. podkładek – podkładane w kurniku jajko stymulujące wysiadywanie jaj przez kury: Trza zmienić podkładek, bo sie zrobił zopartek.

zygać – drażnić, zaczepiać: Nie zygej do tego psa, bo cie uzre!

zzuwać, wyzuwać – zdejmować buty: Nie zzuwej butów, nie trza. >>>ozuwać – ubierać buty: Czekej jus ide ino sie ozuje.

—ź—

ździwiać – przesadzać, histeryzować: Nie ździwiej, nic ci sie nie dzieje!

źrałe – dojrzałe: Po niedzieli porzyczka powinna być już źrało.

źróbek – źrebak: Kochany ten źróbek.

—ż—

żdrzyzgać – ochlapać: Zdrzyzgoł przy malowaniu cały ganek.

żeniacka – ożenek: Mlyko pod nosem, a za żeniacke sie zabiro.